1. Tính vô nhiễm
Ca dao Việt Nam có bài thơ:
“Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh, bông trắng lại chen nhụy vàng
Nhụy vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.”
Hoa sen dù được mọc lên từ bùn nhơ nhưng bản chất của nó vẫn tinh khiết, trong sạch, không bị bùn lầy làm ô nhiễm. Bùn tượng trưng cho phiền não tham-sân-si-mạn-nghi-ác kiến. Hoa sen là biểu tượng của sự thanh tịnh, sáng suốt. Hình ảnh cây sen vươn lên khỏi bùn rồi nở hoa tinh khiết cũng giống như người tu hành chân chính sống giữa cuộc đời biết bao dính mắc mà vẫn vươn lên làm chủ bản thân.
Quá trình nở hoa của sen cũng giống như cuộc đời của đức Phật và các vị bồ tát. Các Ngài cũng sống, cũng sinh hoạt ăn uống, làm việc như tất cả mọi người nhưng không hề bị dòng đời cuốn trôi. Trong sách Tam tự kinh có câu “Nhân chi sơ, tính bản thiện”, bản chất của con người khi mới chào đời là lương thiện, nhưng vì dòng đời xô đẩy, chúng ta bị sự vô minh che lấp mà sinh ra tội lỗi.
2. Tính thanh lọc và sự thuần khiết
Nếu bạn để ý quan sát sẽ thấy chỗ nào có hoa sen thì nơi đó nước không bao giờ đục, đó là đặc tính lắng trong của cây sen. Hoa sen có những đặc điểm kỳ diệu, tuy hoa rất đẹp, rất thơm nhưng không loài côn trùng nào có thể xâm hại bởi trong nhụy hoa có chất dịch tinh khiết làm các loài sâu bọ không dám đến gần. Đặc tính này cũng giống như tâm sáng suốt ở con người. Nếu chúng ta thường xuyên lắng trong mọi phiền não, tham sân si thì tâm ta sẽ càng trong sạch. Nhờ vậy chúng ta có thể vượt qua cạm bẫy cuộc đời, chuyển hóa nỗi khổ đau thành trí tuệ và từ bi.
3. Tính dịu dàng
Hoa sen không những có hương vị tinh khiết mà còn có sắc đẹp hài hòa khiến cho mọi người ưa thích ngắm nhìn không biết chán. Hoa thường có hai màu chính là màu trắng và màu hồng. Điểm đặc biệt của hương sen là chỉ thoang thoảng, nhẹ nhàng nhưng lại rất quyến rũ, tạo cho con người một cảm giác an lành khi được chiêm ngưỡng, ngắm nhìn.
4. Tính kiên nhẫn
Cây sen từ lúc nẩy mầm trong bùn đất, ở đáy nước cho tới lúc vươn lên trên mặt nước rồi xòe lá, trổ hoa là cả một quá trình sinh trưởng kiên nhẫn lớn lao. Hoa sen mọc lên từ rễ củ, rễ nằm trong bùn một thời gian dài để chờ khi điều kiện thuận lợi sẽ nảy mầm. Trong thế giới thảo mộc, không có loài hoa nào phải chịu đựng sự gian khó của hoàn cảnh sống đến vậy. Và ở điểm này sen còn hàm chứa ý nghĩa tốt đẹp, là sinh trưởng trong bùn tối nên sen đã tránh không phải cạnh tranh vị trí sống với loại cây nào.
Sự chờ đợi đó ví như đức tính kiên nhẫn, chịu đựng cần có của con người. Trong cuộc sống, muốn đạt được kết quả tốt đẹp thù trước hết ta phải học được tính kiên nhẫn, chịu đựng. Dưới nắng hè bỏng rát nhưng hoa sen vẫn vươn mình mọc lên và trổ hoa thơm ngát, điều này cũng giống như con người bị lửa phiền não thiêu đốt nhưng vẫn đủ sức nhẫn nhịn, chịu đựng, buông xả tâm ác và làm mới chính mình.
5. Sức sống mãnh liệt
Hạt sen có thể cất giữ hàng trăm năm khi gieo vẫn nẩy mầm như thường. Đời sống của sen thể hiện ba tầng sống riêng biệt: trong bùn tối, vươn lên khoảng trong sạch là dòng nước, cuối cùng vươn lên khoảng hư không, lên với bầu khí quyển và vầng mặt trời. Cây sen trải qua ba tầng sống đó và nở hoa được xem như sự hạnh ngộ, giải thoát.
Hoa sen - một loài hoa không chỉ vẹn toàn cả sắc hương mà còn mang những ý nghĩa triết học, nhân sinh cao quý.